Written by ሩሐማ ጌታሁን (በአዳሬ አጠቃላይ ሆስፒታል የስነ አእምሮ ባለሙያ )
Reviewed by ዶ/ር ቅድስት ገ/ፃዲቅ (የፅንስና ማህፀን ስፔሻሊስት ሃኪም)
የአእምሮ ጤንነት ማለት ሰዎች የኑሮ ጫናዎችን ለመቋቋም፣ አቅማቸውን ለመገንዘብ፣ በደንብ ለመማር እና ለመስራት እንዲሁም ለማህበረሰቡ አስተዋጽኦ እንዲያደርጉ የሚያስችላቸው የአእምሮ ደህንነት ሁኔታ ነው። የአእምሮ ጤና ሁኔታዎች የአዕምሮ መታወክ ፤ የስነ–ልቦና–ማህበራዊ እክሎች እንዲሁም ሌሎች ከከፍተኛ ጭንቀት፣ የስራ እክል ወይም ራስን የመጉዳት አደጋ ጋር ተያይዘው የሚመጡ የአእምሮ ሁኔታዎችን ያካትታሉ።
በ2019 ከኮቪድ ወረርሽኝ በፊት በአለም ላይ 970 ሚሊዮን የሚገመቱ ሰዎች በአእምሮ ህመም ነበረባቸው፣ ከእነዚህ ውስጥ 82% የሚሆኑት በዝቅተኛና ዝቅተኛ ገቢ ካላቸው አገሮች ውስጥ ይኖራሉ።
የአእምሮ ጤንነት ውሳኔ ለማድረግ፣ ግንኙነቶችን ለመገንባት እና የምንኖርበትን ዓለም ለመቅረጽ ግለሰባዊ እና የጋራ ችሎታችንን የሚያበረታታ የጤና እና ደህንነት ዋና አካል ነው።
የተለያዩ የግለሰብ፣ የቤተሰብ፣ የማህበረሰብ እና የመዋቅር ሁኔታዎች ስብስብ የአእምሮ ጤናን ለመጠበቅ ወይም ለማዳከም ሊጣመሩ ይችላሉ።
የአእምሮ ጤና እና ጾታዊ እና ስነ ተዋልዶ ጉዳዮች የተሳሰሩ ናቸው። የአእምሮ ጤና ችግሮች በሰዎች ጾታዊ እና ስነ ተዋልዶ ጤና ላይ ተጽእኖ ሊያሳድሩ ይችላሉ, እንዲሁም ጾታዊ እና ስነ ተዋልዶ ጤና ችግሮች የአእምሮ ጤና ላይ ተጽእኖ ሊኖራቸው ይችላል፡፡
የጾታዊ እና የስነ ተዋልዶ ጤና (SRH) ከሁሉም የጾታ እና የመራባት ገጽታዎች ጋር በተገናኘ የተሟላ የአካል፣ የአዕምሮ እና የማህበራዊ ደህንነት ሁኔታ ነው።
የፆታዊ እና የስነ ተዋልዶ ጤና (SRH) ከጾታ፣ እርግዝና እና ከወሊድ ጋር የተያያዙ አካላዊ፣ አእምሯዊ እና ማህበራዊ ደህንነትን የሚያጠቃልል ሰፊ ቃል ነው። የፆታ እና የስነ ተዋልዶ ጤና የሚከተሉትን ያካትታል፡:
- ደህንነቱ የተጠበቀ እና ውጤታማ የወሊድ መከላከያ ማግኘት
- የተለያዩ የአባላዘር ህመሞችን መከላከል እና ማከም
- የቅድመ ወሊድ እንክብካቤ
- የድህረ ወሊድ እንክብካቤ
- ደህንነቱ የተጠበቀ ፅንስ የማስወረድ አገልግሎቶች
የአእምሮ ህመም በነፍሰ ጡር ሴቶች እና ከወሊድ በኋላ ባሉ ሴቶች መካከል የተለመደ ሲሆን ብዙውን ጊዜ በእናቶችም ሆነ በሕፃናት ላይ ከባድ ተጽዕኖ ያሳድራል ። በዓለም ዙሪያ ከ10 በመቶ በላይ የሚሆኑ ነፍሰ ጡር ሴቶችና ከወሊድ በኋላ የወለዱ ሴቶች የድባቴ ህመም ያጋጥማቸዋል። በአነስተኛና መካከለኛ ገቢ ላላቸው አገሮች ይህ ቁጥር ከዚህም በላይ ሊሆን ይችላል ተብሎ ይገመታል ። የቅርብ አጋር ጥቃት ወይም ወሲባዊ ጥቃት ያጋጠማቸው ሴቶች በተለይ ለአእምሮ ህመም ተጋላጭነታቸው የጨመረ ነው ፡፡
በድብርት ፣ በጭንቀት ፣ ድህረ አደጋ ጭንቀት እና ራስን የማጥፋት ሀሳቦች ከፍተኛ እና የተወሳሰበ ግንኙነቶች አላቸው ። ከባድ የአእምሮ ችግር ያለባቸው ሴቶች ከሌሎች ሴቶች ይልቅ በሕይወታቸው ውስጥ በቤት ውስጥ እና በውጪ በወሲብ ጥቃት የመጋለጥ ዕድላቸው ከፍተኛ ነው፡፡
የተባበሩት መንግሥታት የሥነ ሕዝብ ድርጅት እንዳስቀመጠው
- ከአራት ሴቶች መካከል አንዷ የድባቴ ህመም ያጋጥማታል።
- ከ10 እስከ 15 በመቶ ወይም ከዚያ በላይ የሚሆኑ ሴቶች በእርግዝና ወቅት ወይም ከወሊድ በኋላ የድባቴ ህመም ያጋጥማቸዋል።
- በአንዳንድ አገሮች በእርግዝና ምክንያት ከሚሞቱት ሴቶች መካከል ራስን ማጥፋት ዋነኛው ምክንያት ነው።
- አንድ ሦስተኛ የሚሆኑት የአስገድዶ መድፈር ሰለባዎች ከድህረ አደጋ በኋላ በሚመጣ ውጥረት ይሰቃያሉ።
- ከኤች አይ ቪ ጋር የሚኖሩ ሰዎች እስከ 40 በመቶ የሚሆኑት ድባቴ ያጋጥማቸዋል፡፡
የአእምሮ ጤና ለብዙ የጾታ እና የስነ ተዋልዶ ጤና ጉዳዮች ዘርፈ ብዙ ጥቅሞች አሉት ።እነዚህም; ከወር አበባ መምጣት ጋር የሚያያዝ የ ድባቴ ስሜት፤ከማረጥ ጋር የሚከሰትን የስሜት ለውጦች፣ከፅንስ መጨንገፍ፣ ህይወት የሌለው ልጅ መውለድ ወይም ፅንስ ማስወረድ በኋላ የሚያጋጥም ራስን የማግለል እና የጥፋተኝነት ስሜት; ካልተፈለገ እርግዝና ጋር ያለ መጨነቅ;የድህረ ወሊድ ሳይኮሲስ (የአእምሮ መቃወስ) ;በወሊድ ጊዜ ያጋጠመ ፊስቱላ፣ መሃንነት እና የወሲብ ችግር ምክንያት ማህበራዊ መለያየት እና ዝቅተኛ በራስ መተማመን ስሜት እነዚሀ እና መሰል ጉዳዮች የአእምሮ ጤና እና ጾታዊ እና ስነ ተዋልዶ ጉዳዮች የተሳሰሩ መሆናቸውን ያሳያል።
የአእምሮ ጤና ችግር ያለባቸው ሰዎችም ብዙውን ጊዜ በሥነ ልቦና ችግር ይያዛሉ፣ ይገለላሉ፣ እንዲሁም መሰረታዊ የሆኑ መብቶችን ይነፍጋሉ፣ ይህም መሰረታዊ እንክብካቤ ማግኘትንም ይጨምራል። የአእምሮ ጤና ችግር ያለባቸው ሰዎች ብዙ ጊዜ መድልዎ እና የሰብአዊ መብት ጥሰት ይደርስባቸዋል። ይህም ሰዎች ስለ ችግሮቻቸው ለመናገር እና የሚፈልጉትን እርዳታ ለማግኘት አስቸጋሪ ያደርገዋል። መገለል ሰዎች ህክምናን አማራጭ እንዳያደርጉ ወይም እንዲዘገዩ ያደርጋቸዋል, ይህም በጤናቸው ላይ ከባድ መዘዝ ያስከትላል::
በአእምሮ ጤና እና በጾታዊ እና ስነ ተዋልዶ ጤና ዙሪያ ያለውን መገለል ለማስወገድ ካሉ መንገዶች መካከል ጥቂት ምክሮች እዚህ አሉ:
- ስለአእምሮ ጤና እና ስለ ጾታዊ እና ስነ ተዋልዶ ጤና በግልፅ ማውራት።
- ስለ አእምሮ ጤና እና ስለ በጾታዊ እና ስነ ተዋልዶ ጤና አሉታዊ አመለካከቶችን እና እምነቶችን መፈተሽ እና ማስተካከል።
- ከህክምና ባለሙያዎች ምክርና ድጋፍን መጠየቅ
- የአእምሮ ህመም ላጋጠማቸው ሰዎች ግንዛቤን እና ርህራሄን ማሳደግ።
- እርዳታ ለሚያስፈልጋቸው ሰዎች ድጋፍ መስጠት።
- ስለ አእምሮ ጤና እና ስለ በጾታዊ እና ስነ ተዋልዶ ጤና በቂ ግንዛቤ እንዲኖር ማስተማር
