ቃልኪዳን ጌትነት-4ተኛ አመት የህክምና ተማሪ (በቅ/ጳ/ሆ/ሚ/ሜ/ኮ)

Reviewed by Dr.Mahlet Mitiku   Final year Resident Internal Medicine

ቲቢ(ቱበርኩሎሲስ) ምንድን ነው?

ሳንባ ነቀርሳ (ቲቢ)በባክቴሪያ የሚከሰት ተላላፊ በሽታ ሲሆን ብዙውን ጊዜ ሳንባዎችን ያጠቃል:: የቲቢ ኢንፌክሽን የሚባለው በሰውነትዎ ውስጥ ጥቂት ጀርሞች በእርስዎ ላይ ምንም ጉዳት ሳያመጡ ሲኖሩ ነው። የሰውነትዎ በሽታ ተከላካዮች (ኢሚውን ሲስተም) ጀርሞቹ በእርስዎ ላይ ጉዳት እንዳያደርሱ ይከላከሏቸዋል። ጤንነት ይሰማዎታል፣ አያምዎትም እንዲሁም የቲቢ ጀርሞችን ለሌሎች ሰዎች አያስተላልፉም።
ነገር ግን የቲቢ በሽታ የሚባለው በሰውነትዎ ውስጥ ብዙ ጀርሞች ሲኖሩ እና በእርስዎ ላይ ጉዳት ሲያመጡ ነው። ብዙ ጊዜ ህመም ይሰማዎታል፣ እንዲሁም የቲቢ ጀርሞችን ለሌሎች ማስተላፍ ይችላሉ። የቲቢ በሽታ በየትኛውም የሰውነትዎ ክፍል እንደ ነፈፊት፣ አንጀት፣ ጉበት እና አጥንት ሊሰራጭ ይችላል፣ ነገር ግን ብዙውን ጊዜ ሳንባዎችን ያጠቃል።
በበሽታው ምን ያህል ሰዎች ይጠቃሉ?
• በአለም አቀፍ ደረጃ፣ ቲቢ ከኮቪድ-19 ቀጥሎ ሁለተኛው ግንባር ቀደም ተላላፊ ገዳይ በሽታ ነው።
• እ.ኤ.አ. በ 2022 በዓለም ዙሪያ 10.6 ሚሊዮን ሰዎች በሳንባ ነቀርሳ (ቲቢ) ታመዋል ፣ ከእነዚህም መካከል 5.8 ሚሊዮን ወንዶች ፣ 3.5 ሚሊዮን ሴቶች እና 1.3 ሚሊዮን ሕፃናት ናቸው። ቲቢ በሁሉም አገራት እና የዕድሜ ክልል ውስጥ ይገኛል::
• በ2022 በአጠቃላይ 1.3 ሚሊዮን ሰዎች በቲቢ ሞተዋል)።

ለበሽታው ተጋላጭ የሚያደርጉ ሁኔታዎች ምንድናቸው?
የሳንባ ነቀርሳ በሽታ ያለበት ሰው በሚያስልበት ወይም በሚያስነጥስበት ጊዜ ሊሰራጭ ይችላል። ይህ ከጀርሞች ጋር ትናንሽ ጠብታዎችን ወደ አየር ውስጥ ማሰራጨት ይችላል:: ከዚያም ሌላ ሰው ጠብታዎቹን ከ ትንፋሽ ጋር ሊያስገባ ይችላል ፣እናም ጀርሞቹ ወደ ሳምባው ውስጥ ይገባሉ::
የሳንባ ነቀርሳ በቀላሉ ሰዎች በሚሰበሰቡበት ወይም በተጨናነቀ ሁኔታ ውስጥ ይተላለፋል:: ከቲቢ በሽተኛ ጋር መኖር በበሽታው የመያዝ እድልን ይጨምራል።
ኤችአይቪ/ኤድስ ያለባቸው ሰዎች ፣ የስኳር በሽታ፣ የምግብ እጥረት እና ሌሎች የሰውነት መከላከል አቅማቸው የተዳከመ ሰዎች የተለመደው የበሽታ መከላከያ ስርዓት ካላቸው ሰዎች ይልቅ በሳንባ ነቀርሳ የመያዝ ዕድላቸው ከፍተኛ ነው።

ህመምተኛው ምን ምን ምልክቶችን ያሳያል?
አብዛኛዎቹ የቲቢ ኢንፌክሽን ያለባቸው ሰዎች ህመም አይሰማቸውም እና ተላላፊ አይደሉም። በቲቢ ከተያዙ ሰዎች መካከል ጥቂቶቹ ብቻ የቲቢ በሽታ እና ምልክቶች ይያዛሉ።
የቲቢ ምልክቶች የሚከተሉትን ያካትታሉ:
• ረዘም ላለ ጊዜ ሳል (አንዳንድ ጊዜ ከደም ጋር)
• የደረት ህመም
• ድካም
• ክብደት መቀነስ
• ትኩሳት
• የምሽት ላብ እና
• የምግብ ፍላጎት መቀነስ፡፡

ምን ምን ምርመራዎች ይታዘዛሉ?
በአክታ ምርመራ፣ ራጅ፣ አንዳንድ የደም ምርመራዎች እንዲሁም ከሌሎች የተጠቁ የሰውነት አካላት ናሙና በመውሰድ ምርመራ ይደረጋል፡፡
በደም ምርመራ ጊዜ ከደምዎ ትንሽ ተቀድቶ ለምርመራ ይወሰዳል። የቲቢ ምርመራው ውጤት “ፖዚቲቭ” ከሆነ፣ የቲቢ ጀርሞች አሉብዎት ማለት ነው፣ እናም የቲቢ በሽተኛ አለመሆንዎን ለማረጋገጥ ዶክተርዎ የደረት ራጅ ሊያዝልዎት ይችላል።

ህክምናው ምን ይመስላል?
የቲቢ ኢንፌክሽንን ለማከም አንድ ወይም ከዚያ በላይ መድሃኒቶችን ሊሰጡዎ ይችላሉ። መድሃኒቱን፣ እንደመድሃኒቱ ዓይነት ከ3 እስከ 9 ወራት ይወስዳሉ። የቲቢ ኢንፌክሽን ወደ ቲቢ በሽታ እንዳይቀየር መድሃኒቱን በትክክል መውሰድና መጨረስ በጣም አስፈላጊ ነው።

የቲቢ በሽታ ካለብዎ በሽታውን ለማዳን በርካታ የቲቢ መድሃኒቶችን ቢያንስ ለ6 ወራት መውሰድ ይኖርብዎታል።

በታዘዘው መርሃ ግብር መሰረት መድሃኒቶችን መውሰድ በጣም አስፈላጊ ነው

የበሽታው መከላከያ መንገዶች ምን ምን ናቸው?
የቢሲጂ ክትባትን እንደ ሕፃን መውሰድ ቲቢን ለመቋቋም በጣም አስፈላጊ ነው።
• እንደ ረዥም ሳል፣ ትኩሳት እና ያልታወቀ ክብደት መቀነስ ያሉ ምልክቶች ካጋጠሙዎት የህክምና እርዳታ ይፈልጉ። የቲቢ ቅድመ ህክምና የበሽታውን ስርጭት ለማስቆም እና የማገገም እድሎችን ለማሻሻል ይረዳል።
• እንደ ኤች አይ ቪ እና ሌሎች ተጓዳኝ ህመሞች ካለብዎ ወይም በቤተሰብዎ ውስጥ ወይም በሥራ ቦታዎ ውስጥ ቲቢ ካላቸው ሰዎች ጋር ግንኙነት ካላችሁ ለተጨማሪ አደጋ ተጋላጭ ከሆኑ ለቲቢ ኢንፌክሽን ይመርምሩ።
• ቲቢን ለመከላከል የታዘዘ ህክምና ከታዘዘ ሙሉ ኮርሱን ያጠናቅቁ።
• ቲቢ ካለብዎ፣ በሚያስሉበት ጊዜ ጥሩ ንፅህናን ይለማመዱ፣ ከእነዚህም መካከል ከሌሎች ሰዎች ጋር ንክኪ መከልከል እና ጭምብል ማድረግ፣ ሲያስሉ እና ሲያስሉ አፍዎን እና አፍንጫዎን መሸፈን እና የአክታን እና ያገለገሉ ቲሹዎችን በትክክል ማስወገድን ይጨምራል።

Sources
1. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tuberculosis
2. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/tuberculosis/symptoms-causes/syc-2035